در بخش آخر این مقاله به خدمات کارگزاران بورس و وظایف مهم آنها می پردازیم؛ما را تا انتهای این بخش همراهی کنید. شما عزیزان می¬توانید برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه سرمایه گذاری در بورس و مشاوره حقوقی تخصصی درخصوص سرمایه گذاری درکشور عمان، توسط وکیل متخصص ایران و عمان مشاوره شوید.

اصول و قواعد حاکم بر معاملات بورس اوراق بهادار :

معاملات سهام همانند سایر عقود و قراردادها، برای اینکه واجد آثار حقوقی شود در نخستین مرحله می بایست گفت شرایطی واقع شود که برای صحت معاملات ضروری است. لذا برای صحت معاملات سهام رعایت شرایط عمومی صحت معاملات و قانون مدنی (ماده 190 به بعد) آمده است ، ضروری است احراز برخی از این شرایط بسته به اینکه سهام در بورس اوراق بهادار مورد داد و ستد قرار بگیرد یا در خارج از آن متفاوت است و این وجود در هر یک از این معاملات طرفین باید دارای اراده جدی و سالم باشد و اراده باطنی خود را اعلام نمایند و موضوع معامله نیز باید نزد طرفین معلوم باشد و بالاخره ، هدف طرفین یا به اصطلاح جهت قرارداد باید امری مشروع باشد.تجزیه و تحلیل این موضوعات در قلمرو و قواعد عمومی قراردادها صورت می¬گیرد.
قصد و رضای طرفین :
هر یک از فروشنده و خریدار باید دارای اراده سالم باشند و به اصطلاح باید قصد و رضا داشته باشند فقدان قصد و رضا یا عیوب معارض بر آن به حسب مورد ممکن است معاملات سهام را با بطلان یا عدم نفوذ مواجه سازد قصد و رضا یا اراده باطنی فروشنده و خریدار برای وقوع معاملات کافی نیست بلکه قصد انشاء متعاملین می بایست جنبه بیرونی یافته و شکلی اعلام گردد .

آشنایی با خدمات کارگزاران بورس

کارگزاران اشخاص حقیقی یا حقوقی هستند که نقش واسطه بین خریدار و فروشنده را در بازار بورس بازی میکنند. آنها در این نقش وظیفه یافتن خریدار برای فروشنده و فروشنده برای خریدار را برعهده دارند. به عبارتی آنها عامل تطابق عرضه و تقاضا هستند و به دو دسته خصوصی و دولتی تقسیم می شوند . خرید و فروش سهام شرکت های بورسی در بازار ، فقط توسط کارگزاران رسمی سازمان بورس اوراق بهادار امکان پذیر است. و این مسئله موجب شفافیت معاملات بازار می شود. چرا که به این ترتیب اطلاعات مربوط به معاملات مانند تعداد سهام ، قیمت مورد معامله و تعداد خریدار و فروشنده هر روز در دسترس قرار می گیرد. کارگزاران طی تشریفات و آزمون های متعدد و خاصی انتخاب می شوند و مجوز تأسیس و فعالیت خود را از سازمان بورس اوراق بهادار دریافت می کنند؛ بنابراین در کار خود صلاحیت ، مهارت و دانش لازم را دارا می باشند. کارگزاران به حساب مشتری خود وارد بازار می شوند و به وکالت از سوی وی اقدام به معامله به نفع او می کنند . از این رو با توجه به ماهیت کارکرد کارگزاران ، این افراد باید علاوه بر دارا بودن تخصص ، تجربه و هوشمندی الزامات اخلاقی مانند صداقت و امانتداری را نیز رعایت کنند. .

گفتار اول : خدمات کارگزاری

کارگزار می تواند عملیات زیر را انجام دهد:
الف) سرمایه گذاری و خدمات کارگزاری
1)خرید و فروش اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار به نمایندگی از طرف اشخاص و یا به حساب خود.
2)پذیره نویسی اوراق بهادار پذیرفته شده دربورس.
3)اداره امور سرمایه گذاری ها به نمایندگی از طرف اشخاص.
4)بازارگردانی اوراق بهادار.
(بازارگردانی فعالیتی است که به هدف کاهش دامنه نوسانات قیمت اوراق بهادار و تامین نقد شوندگی آن با مجوز سازمان توسط کارگزار انجام می شود)
ب )خدمات مالی
این قسمت نیز شامل ارائه مشاوره و راهنمایی به شرکت ها به منظور نحوه عرضه سهام آنها برای فروش در بورس اوراق بهادار ، راهنمایی شرکت ها در مورد روش های افزایش سرمایه و نحوه عرضه سهام و سایر اوراق بهادار برای فروش در بورس اوراق بهادار تهران و انجام بررسی های مالی ، اقتصادی، سرمایه گذاری، ارائه خدمات و نظرات مشورتی به سرمایه گذاران است .

گفتار دوم : وظایف کارگزاران در بازار معاملات قرارداد آتی سهام

تعریف قرارداد آتی سهام
قرارداد آتی سهام : قراردادی است که فروشنده تعهد می کند در سررسید تعیین شده ، تعداد معینی از سهم پایه را به قیمتی که در زمان انعقاد قرار داد تعیین می شود، بفروشد و در مقابل خریدار متعهد می شود آن سهام را در تاریخ سررسید خریداری کند. برای جلوگیری از امتناع طرفین از عمل به تعهدات قرارداد ، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد کارگزار بورس ویا اتاق پایاپای بگذارند و متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و کارگزار بورس یا اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرا، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و وی حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در دوره تحویل با هم تسویه کنند . متعهد فروش و متعهد خرید می توانند در مقابل مبلغی معین، تعهد خود را به شخص ثالث واگذار کنند که وی جایگزین او در انجام تعهد خواهد بود .

قرارداد مشتری – کارگزار
مهمترین کارکرد اتاق پایاپای ، مدیریت و کاهش ریسک مشارکت کنندگان بازار از طریق اخذ وجه تضمین و محاسبه سود و زیان های روزانه است . آن دسته از شرکت های کارگزاری یا کارگزار / معامله گران ، مجاز به انجام معاملات آتی هستند که مجوز انجام معاملات آتی را از سازمان اخذ کرده و بدین منظور در بورس پذیرفته شده باشند، بر اساس این قرارداد ، کارگزار مسئولیت ایفای تعهدات مشتری در قبال اتاق پایاپای را بر عهده می-گیرد . پذیرش در بورس به معنای پذیرش تعهدات مربوط به مشتریان در قبال اتاق پایاپای است. به عبارت دیگر کارگزار موظف است همواره بر اساس موقعیتهای مشتریان خود ، وجه تضمین لازم را نزد اتاق تودیع و متناسب با تغییرات قیمت تسویه روزانه، آن را به روز کند . کارگزاران باید از سیستم حسابداری مناسب برای ثبت موقعیت های معاملاتی مشتریان و محاسبه وجوه تضمین مود نیاز برخوردار باشند تا در موارد لزوم ، اطلاعات لازم را در اختیار اتاق پایاپای یا بازرس دوره ای قرار دهند . مفاد قرارداد مشتری – کارگزار توسط بورس و به ازای هر مشخصات قرارداد تعیین می شود .

سازوکار برای کاهش ریسک کارگزاران
سازوکار تعیین شده برای کاهش ریسک کارگزاران که در قرارداد مشتری – کارگزار قید می شود که شامل 6 مورد است .
اول: امکان تعیین وجه تضمین اولیه و حداقل وجه تضمین بیش از مقادیر تعیین شده توسط بورس که حداکثر آن در مشخصات قرارداد ذکر می شود .
دوم : امکان بستن موقعیت مشتریانی که به تعهدات خود در قبال کارگزار براساس قرارداد مشتری – کارگزار عمل نکرده اند پس از اعلان به ناظر بورس .
سوم: امکان درخواست تشکیل بازار جبرانی توسط کارگزار به منظور بستن موقعیت مشتری که در آن دامنه نوسان قیمت روزانه به تدریج حذف می شود.
چهارم : پرداخت آن دسته از جریمه های تعلق گرفته به کارگزار توسط مشتری که از معاملات مشتری ( عدم رعایت سقف موقعیت های باز و عدم واریز وجه تضمین اولیه ) ناشی می شود .
پنجم: نحوه برداشت های سودهای روزانه.
ششم: ذکر تعهدات تحویل : تحویل در سطح مشتری انجام می شود ، به عبارت دیگر تعهدات تحویل در دوره تحویل بر عهده مشتری است و کارگزار مسئولیتی در قبال آن ندارد.

فرآیند ثبت سفارش
فرآیند ثبت سفارش شامل مراجعه مشتری به کارگزار ، ارائه مدرک احراز هویت ، امضای قرارداد مشتری – کارگزار و بیانیه ریسک، پرداخت وجه تضمین به حساب تعیین شده توسط کارگزار، دریافت سفارش از مشتری به روش کتبی، تلفنی، از طریق اینترنت و یا سایر روش های تعیین شده توسط بورس ثبت سفارش مشتریان در سامانه معاملات است.

معاملات

اجرای سفارشات در سیستم معاملاتی، اعلان قیمت تسویه روزانه توسط بورس (نیم ساعت پس از پایان جلسه معاملات)، ارسال گزارش سقف موقعیت های باز توسط اتاق پایاپای به کارگزاران و بانک عامل تا پایان ساعات کاری همان روز، ارسال گزارش پایاپای به کارگزاران (شامل اطلاعات معاملات و تغییرات وجه تضمین بر اساس آخرین قیمت تسویه روزانه) تا پایان ساعات کاری همان روز، چرخه معاملات آتی سهام است. در معاملات پایاپای روزانه نیز شامل سیستم حسابداری داخلی کارگزار تعیین الزامات وجه تضمین مشتری بر اساس سوابق نگهداری شده، پرداخت وجه تضمین توسط مشتری (کارگزار ) در مهلت مقرر (یک ساعت پس از آغاز جلسه معاملاتی روز بعد) و انجام عملیاتی بانکی مربوط به روزرسانی حساب ها توسط بانک عامل تا انتهای روز پایاپای روزانه است .

وظایف کارگزاران

مهمترین وظایف کارگزاران در بازار قراردادهای آتی سهام مشتمل بر ثبت سفارش مشتریان ، دریافت مدارک احراز هویت از مشتریان ، عقد قرارداد کارگزار – مشتری ، درخواست کد برای مشتری ، دریافت فیش واریز وجه تضمین اولیه به حساب کارگزار پیش از ثبت سفارش (اجازه دریافت وجه تضمینی بیش از وجه های تضمین های تعیین شده توسط بورس )، دریافت سفارش از مشتری به روش کتبی، تلفنی، از طریق اینترنت یا سایر روش ها، رعایت سقف های تعیین شده برای مشتری و کارگزار ( سیستم و کارگزار کنترل های لازم را انجام می دهند )، اعلام اعتراض به معاملات انجام شده یا گزارش پایاپای در صورت رخداد در مهلت مقرر است. کارگزاران در فرآیند پایاپای روزانه نیز دارای وظایفی چون افتتاح حساب عملیاتی نزد بانک عامل، تودیع وثیقه نزد اتاق پایاپای، کنترل سقف معاملات مشتری و شرکت کارگزاری و کاهش موقعیت های باز مشتری و شرکت کارگزاری، حسب درخواست اتاق پایاپای، دریافت گزارش پایاپای از اتاق پایاپای در انتهای هر روز کاری، واریز وجه بر اساس اخطاریه های افزایش وجه تضمین در موعد مقرر، حفظ سوابق مشتریان به رو ش تعیین شده توسط بورس و ارائه آن در موارد لزوم به بازرس دوره ای یا ناظر بورس و ارائه فهرست مشتریان نکول کرده و سوابق آنها به ناظر بورس در مواردی که کارگزار خواستار بستن موقعیت های مشتریان خود است. وظایف کارگزاران در تسویه نهایی و تحویل نیز شامل دریافت گواهی آمادگی تحویل از مشتریان و ارائه آن به اتاق پایاپای در اسرع وقت و دریافت فیش واریز ارزش بازار قرارداد از خریداران و وکالت فروش سهام از فروشندگان و ارائه آن به اتاق پایاپای اسرع وقت است .

نتیجه گیری از اصل 44 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

متاسفانه بعضی ها حتی یک بار هم اصل 44 قانون اساسی را مطالعه ننموده اند و انتقاد می نمایند. با توجه به اینکه اصل 44 قانون اساسی مبین این اصل می باشد که فقر زدایی نموده و سطح عمومی جامعه را در یک راستا هدایت کند، با توجه به مفاد موجود در اصل 44 قانون اساسی و با توجه به مفاهیم کلی بیان شده از رؤوس مطالب می توان پی به کامل و جامع بودن آن ها برد ولی انتقاد نگارنده بر این است که دولت این بخش هایی را که قرار است در اختیار بخش خصوصی قرار دهد را بدون هیچ واسطه ای این کار را انجام داده و فقط نظارت و کنترل قوی و بلامنازع بر روی آن بخش ها داشته باشد و به این صورت نباشد که یک بخش را به سازمان و یا شخص خاصی واگذار نماید؛ به صورتی باشد که یک مجتمع بین چند بخش خصوصی قرار بگیرد که ایجاد انگیزه و رقابت گردد تا در پیشبرد اهداف اصل گام بردارد، و از همه مهمتر آن است که این بخش هایی را که واگذار می شوند را به افرادی متخصص و دارای تجربه کافی واگذار نموده تا زمان آزمون و خطا برای این اصل کاهش پیدا نماید و در نهایت نظارت گسترده بخش عمومی و کارآمد و متخصص همیشه بر روی بخش های واگذار شده نمایان باشد تا در صورت بروز هرگونه مشکل آن مرکز یا بخش از مجری بی کفایت گرفته شود و به بخشی که کفایت نگهداری و ارتقاء آن را دارد بسپارد .
امید است که انشاا... به روزی برسیم که بدنه دولت فقط به نظارت و سازماندهی بخش های خصوصی بپردازد و هرگونه کم و کاست را نادیده نگیرند تا به اهداف اصل 44 قانون اساسی جامعه عمل پوشانده و فقر زدایی کنیم.