در بخش اول این تحقیق به تعارف مفاهیم کارگزار و شعبه و نمایندگی و تاریخچه مختصری از بورس پرداختیم و در ادامه به طور اختصاصی به سابقه بورس در ایران می پردازیم؛ ما را همراهی کنید. شما عزیزان می¬توانید برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه سرمایه گذاری در بورس و مشاوره حقوقی تخصصی درخصوص سرمایه گذاری درکشور عمان، توسط وکیل متخصص ایران و عمان مشاوره شوید.
سابقه بورس در ایران:
فکر اصلی بورس اوراق بهادار در ایران به سال 1315 بر می¬گردد؛ در این سال یک کارشناس هلندی و یک کارشناس بلژیکی به منظور بررسی و اقدام در مورد تهیه و تنظیم مقررات قانونی ناظر بر فعالیت بورس اوراق بهادار به ایران آمدند . اما مطالعات آن دو با آغاز جنگ جهانی دوم متوقف گردید.
پس از کودتای 28 مرداد 1332 مجدداً در سال 1333 ماموریت تشکیل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن بانک مرکزی و وزارت بازرگانی وقت محول گردید. این گروه پس از دوازده سال تحقیق و بررسی در سال 1345 قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار تهران را تهیه و لایحه مربوطه را به مجلس شورای ملی ارسال داشتند که این لایحه در اردیبهشت سال 1345 تصویب شد . با ورود سهام بانک صنعت و معدن و نفت پارس در بهمن ماه 1346 فعالیت بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد؛ متعاقب آن اوراق قرضه دولتی اسناد خزانه و اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس راه یافت.
طی یازده سال فعالیت بورس قبل از انقلاب اسلامی تعداد شرکتها ، بانکها و شرکتهای بیمه پذیرفته شده در بورس از شش بنگاه اقتصادی با سرمایه 6/2 میلیارد به 105 بنگاه با سرمایه ای بیش از 230 میلیارد ریال در سال 1357 افزایش یافت . هم¬چنین ارزش مبادلات در بورس از 15 میلیون ریال به بیش از 150 میلیارد ریال در سال 1357 افزایش یافت .
در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تحولات پیش آمده ازجمله:
1) تصویب لایحه قانون اداره امور بانک ها.
2) ملی شدن شرکت های بیمه.
3) تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع.
4) تملک بسیاری از بنگاه های اقتصادی توسط دولت که همه آنها نشأت گرفته از روحیه مخالفت با نظام سرمایه داری بود بعدها اقتصاد ما را به اقتصاد سوسیالیستی نزدیک ساخت.
5) جنگ هشت ساله تعداد شرکتهای پذیرفته شده در بورس از 105 شرکت در سال 1357 به 56 شرکت تقلیل یافت؛ دوره رکود بورس که از سال مزبور آغاز گردیده بود تا سال 1367 ادامه یافت.
از سال 1368 و در چهار چوب برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی تجدید فعالیت بورس به عنوان پیش زمینه اجرای خصوصی سازی جذب و گردآوری پس اندازها و هدایت آن در جهت سرمایه گذاری آغاز گردید.
طی سالهای 1371 تا 1373 و 1375 تا 1378 و افت و خیزهای مقطعی ناشی از بحران های سیاسی مربوط به جنگ افغانستان وعراق را تجربه نموده است . از ابتدای سال 1376بورس اوراق بهادار تهران دور تازه ای از فعالیت را به خود دیده است . اقدام های انجام شده در راستای بازسازی ساختار سازمانی و مدیریتی بکار گیری نوآوری های فنی و تخصصی اصلاح رویه های مقرراتی و نظارتی فراهم آوردن زمینه ارتقای کارایی و اصلاح کارکرد بازار و کوشش برای هماهنگ سازی سیاست گزاری ها با نیازهای واقعی بازار سرمایه در مرکز توجیهات و برنامه های اصلاح ساختاری سازمان بورس اوراق بهادار قرار داشته است. البته برخی از این اصلاحات به دلیل نبود ظرف قانونی مناسب متوقف مانده بود.
گام بلند اصلاح قانون بورس اوراق بهادار پس از چهل سال یعنی در آذر ماه سال 1384 با تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار توسط مجلس شورای اسلامی برداشته شد . قانون جدید بازار اوراق بهادار نسبت به قانون قبلی دارای نقاط قوت زیادی است .
از جمله: تفکیک مقام عملیات از نظارت ساماندهی بازار اولیه ایجاد تنوع در بازارهای مالی و نظارت قانونمند بر ارکان و نهادهای فعال در بازار سرمایه. در حال حاضر (آبان ماه 1389) تعداد شرکتهای پذیرفته شده درتابلوهای بورس بیش از 336 شرکت و ارزش بازار بورس اوراق بهادار تهران نزدیک 65 میلیارد دلار است .
بورس اوراق بهادار تهران
در بهمن ماه سال 1346 برپایه قانون مصوب اردیبهشت ماه 1345 تاسیس شد .
دوران فعالیت بورس اوراق بهادار را می توان به چهار دوره تقسیم کرد:
دوره نخست(1346-1357) دوره دوم (1358-1367)
دوره سوم (1368-1383) دوره چهارم(1384 تاکنون)
دوره نخست (1346-1357) : بورس اوراق بهادار از پانزدهم بهمن سال 1346 فعالیت خود را با انجام چند معامله بر سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی آغاز کرد. در پی آن شرکت نفت پارس ، اوراق قرضه دولتی ، اسناد خزانه ، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس تهران راه یافت. در این دوره گسترش فعالیت بورس اوراق بهادار بیشتر مرهون قوانین و مقررات دولتی بوده که از جمله می توان موارد زیر را برشمرد:
تصویب قانون گسترش مالکیت سهام واحدهای تولیدی در اردیبهشت 1354 که به موجب آن مؤسسات خصوصی و دولتی موظف شدند به ترتیب 46% و 94%سهام خود را به شهروندان عرضه نمایند .
تصویب قانون معافیت مالیاتی برای شرکت¬های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار در سال 1354 طی 11 سال فعالیت بورس تا پیش از انقلاب اسلامی در ایران، تعداد شرکت ها و بانک ها و شرکتهای بیمه پذیرفته شده از 6 بنگاه اقتصادی با 2/6 میلیارد ریال سرمایه در سال 1346 به 105 بنگاه با بیش از 230 میلیارد ریال در سال 1357 افزایش یافت . همچنین ارزش معاملات در بورس از 15 میلیون ریال در سال 1346 به بیش از 34 میلیارد ریال طی سال 1357 افزایش یافت.
دوره دوم (1358-1367): در سالهای پیش از انقلاب اسلامی و تا پیش از نخستین برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی دگرگونی های چشم گیری در اقتصاد ملی پدید آمد که بورس اوراق بهادار تهران را نیز در برگرفت . نخستین رویداد ، تصویب لایحه قانون اداره امور بانک ها در تاریخ 17/3/ 1358 توسط شورای انقلاب بود که به موجب آن بانک های تجاری و تخصصی کشور در چارچوب 9 بانک شامل 6 بانک تجاری و 3 بانک تخصصی ادغام وملی شدند.
چندی بعد و در پی آن شرکت های بیمه در تیر ماه سال 1358 باعث شد تعداد زیادی از بنگاه های اقتصادی پذیرفته شده در بورس از آن خارج شوند ، به گونه ای که تعداد آنها از 105 شرکت در سال 1357 به 56 شرکت در پایان سال 1367 کاهش یافت . حجم معاملات سهام در این دوره از 2/34 میلیارد ریال در سال 1357 به 9/9 میلیارد ریال در سال 1367 کاهش یافت ومیانگین نسبت حجم معاملات سهام بهGDP به کمترین میزان در دوران فعالیت بورس رسید که از مهمترین دلایل آن شرایط جنگی و روشن نبودن خطوط کلی اقتصاد کشور بود . بدین ترتیب در طی این سالها ، بورس اوراق بهادار تهران دوران فطرت خود را آغاز کرد تاپایان سال 1367 ادامه یافت .
دوره سوم (1368-1383): با پایان یافتن جنگ ، در چارچوب برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تجدید فعالیت بورس اوراق بهادار تهران به عنوان زمینه ای برای اجرای سیاست های خصوصی سازی مورد توجه قرار گرفت. براین اساس سیاست گذاران در نظر گرفتند تا بورس اوراق بهادار با انتقال پاره ای از وظایف تصدی های دولتی به بخش خصوصی، جذب نقدینگی و گردآوری منابع پس اندازی پراکنده و هدایت آن به سوی مصارف سرمایه گذاری، در تجهیز منابع توسعه اقتصادی وانگیزش مؤثر بخش خصوصی برای مشارکت فعالانه در فعالیت های اقتصادی ، نقش مهم و اساسی داشته باشد. در هرحال، گرایش سیاست گذاری های کلان اقتصادی به استفاده از سازوکار بورس ، افزایش چشمگیر شمار شرکت های پذیرفته شده و افزایش حجم فعالیت بورس تهران در پایان سال 1383 رسید؛ تعداد بنگاه های اقتصادی پذیرفته شده در بورس تهران از 56 شرکت به 422 شرکت افزایش یافت. دراین دوره دولت مجموعه ای از قوانین و مقررات را در راستای گسترش بازار بورس اوراق بهادار وضع نمود که تاثیر بسزایی در افزایش حجم معاملات داشته، از جمله:
تبصره 35 قانون بودجه سال 1378 کل کشور که در آن به وظیفه دولت نسبت به تعیین تکلیف همه شرکت های بخش دولتی از راه ادغام، واگذاری و فروش سهام به بخش های خصوصی و تعاونی اشاره شد .
ماده 94 قانون برنامه سوم توسعه (1383-1379)که بر اساس آن شورای بورس موظف شد تا کارهای لازم برای ایجاد شبکه رایانه ای بازار سرمایه ایران به منظور انجام گرفتن داد و ستد الکترونیک اوراق بهادار در سطوح ملی و پوشش دادن خدمات اطلاع رسانی در سطح ملی و بین المللی انجام دهد.
همچنین بر اساس ماده 95 برنامه سوم توسعه ، شورای بورس مجاز شد تا دست به راه اندازی بورس های منطقه ای در سطح کشور بزند و راهکارهای لازم را برای قابل معامله شدن دیگرابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار فراهم نماید . از سال 1396 محاسبه شاخص بهای سهام در بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد که مقدار آن از 472 واحد در سال 1370 به 12113 واحد در سال 1383 رسید.
دوره چهارم ( از سال 1384 تاکنون ): در سال 1384، نماگرهای مختلف بورس اوراق بهادار در ادامه روند حرکتی نیمه دوم سال1383، همچنان تحت تاثیر رویدادهای مختلف داخلی و خارجی و افزایش بی رویه شاخص ها در سال های قبل ، از روندی کاهش برخوردار بودند و این روند ، به جزء دوره کوتاهی در آذر تا پایان سال قابل ملاحظه بو. به هر حال از آذر ماه سال 1384 ،سیاست ها و تلاش دولت و سازمان بورس باعث کند شدن سرعت روند کاهشی معیارهای فعالیت بورس شد . در حالی که شاخص کل در پایان سال 1384 به 9459 واحد رسیده بود ، طی سال 1385 از مرز 10000واحد عبور کرد و در نهایت در پایان سال مذکور 9821 واحد را تجربه کرد . همچنین کاهش چشمگیر معاملات سهام در سال 1384 ، با توجه به اقدامات موثر فوق الذکر در سال 1385 به تعادل نسبی رسید ، به نحوی که ارزش معاملات سهام و حق تقدم در سال 1384 در حدود 56.529 میلیارد ریال در سال 1385 معادل 55.645 میلیارد ریال ارزیابی شد . تعداد شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار از 422 شرکت در پایان سال 1383 به 435 شرکت در پایان سال 1385 افزایش یافت. (با توجه به روند رو به رشد بازارهای مالی بورس اوراق بهادار با شاخصه های مالی بالایی رو به پیشرفت است و کافیست با حمایت همه جانبه دولتمردان و مردم عزیز کشورمان به شکوفایی کامل بازار بورس دست یابیم و علیرغم اینکه چند اخیر تمام دنیا با مشکلات اقتصادی فراوانی روبه رو بوده اند ، بازار بورس اوراق بهادار تهران همچنان پیشتازانه دراین عرصه رو به پیشرفت و تکامل است.)
رویداد های اساسی این دوره عبارتند از :
تصویب قانون بازار اوراق بهادارجمهوری اسلامی ایران (1/9/1384).
تشکیل شورای عالی بورس و اوراق بهادار.
تشکیل سازمان عالی بورس و اوراق بهادار.
تشکیل بورس اوراق بهادار (شرکت سهامی عام ).
تشکیل شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه
بورس اوراق بهادار تهران (شرکت سهامی عام ) به موجب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران ، مصوب آذر تأسیس شده است.
مجوز و مراحل تشکیل شرکت به شرح ذیل است :
شماره مجوز سازمان بورس اوراق بهادار 533 /121- 21/6/1385
تاریخ پذیره نویسی عمومی مؤسس 2/7/1385
تشکیل مجمع عمومی موسس 20/7/1385
تاریخ تأسیس و ثبت 15/9/1385-286502
آغاز فعالیت راه اندازی 25/8/1385
آغاز فعالیت اجرایی 1/10/1385
آغاز فعالیت عملیاتی 1/11/ 1385
برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه سرمایه گذاری در بورس و مشاوره حقوقی تخصصی برای سرمایه گذاری دربازار سرمایه داخلی و بورس عمان وآگهی از فرایند و اسیب ها مطابق مقررات وساختارهای بومی هر دو کشور توصیه میکنیم از دانش وتجربه وکیل متخصص در حوزه فوق بهره گیرید.
