امروز با شما هستیم تا به بررسی فعالیت ها و قراردادهای بورسی و مسئولیت کارگزاران بورس بپردازیم. در بخش اول این تحقیق به تعارف مفاهیم کارگزار و شعبه و نمایندگی و تاریخچه مختصری از بورس در خدمت شما هستیم.

" کارگزار " موسسه یا شرکتی است که با مجوز سازمان بورس به نمایندگی از طرف اشخاص و یا به حساب خود حسب مورد و بر اساس قوانین و مقررات مربوط ، به دادو ستد اوراق بهادار پذیرفته شده دربورس و سایر خدمات کارگزاری می پردازد .
کارگزاری از طریق واحدی که "شعبه" نام دارد به ارائه خدمات به سرمایه گذاران می پردازد. این شعبه در شهری واقع شده است که سازمان بورس در آن شهر تالار دارد . تالار اختصاصی"کارگزار" نیز شعبه تلقی می شود. چنانچه کارگزاری از طریق واحد خود در شهری که سازمان بورس در آن شهر تالار ندارد به ارائه خدمات به سرمایه گذاران بپردازد. این واحد کارگزاری نمایندگی به حساب می آید . تالارهای اختصاصی"کارگزار" که در آنها معامله انجام نمی شود و سفارش های دریافتی از آن شهر برای "شعبه" ارسال می شود، نیز "نمایندگی" تلقی می شود.
برای فعالیت، هرکارگزار باید مبلغی به عنوان عضو به سازمان بورس پرداخت کند که به عنوان حق عضویت از آن یاد می شود . میزان حق عضویت در ابتدای هرسال توسط هیئت مدیره سازمان بورس تعیین می شود .کارگزاران بورس باید برای دریافت خدمات و تسهیلات از سازمان بورس برای انجام معاملات اوراق بهادار به سازمان کارمزد پرداخت کنند که در واقع این کارمزد هزینه استفاده از تسهیلات و خدمات نامیده می شود.

مقدمه مبحث

امروزه بازارهای پولی مالی ازاهمیت فوق العاده¬ای برخوردارند؛ به لحاظ سیستم های اقتصادی روز و پیشرفته هر جامعه بشری نیاز به تعاملات اقتصادی بازارهای داخلی و بازارهای خارجی داردارد به همین دلیل است که کشورهای صنعتی و پیشرفته دنیا همواره به دنبال تحولات جدیدی در بازارهای پولی مالی خود هستند .(در گذشته نه چندان دور اشخاص با مراجعه به پس انداز یا با تجمع چند نفر به راحتی می توانستند شروع به یک کار عظیم نمایند. ولی در حال حاضر به خاطر اینکه امکان این کار به راحتی فراهم نیست و برای راه اندازی یک بنگاه یا یک کارخانه صنعتی نیاز به سرمایه عظیمی است لذا اوراق بهادار به این منظور ارائه می شود که بتوانند پروژه های عظیمی را راه اندازی نموده و سود آن در اختیار همگان قرار گرفته و به رونق اقتصادی کشور کمک کند).
لذا با توسعه این بخش و مدیریت منظم و قانونمند برای آن می¬توان با در دست داشتن نبض این بازارها ، رونق بسیاری به آنها بخشید وآنها را استوارتر نمود، به این دلیل که اگر رقبت سرمایه گذاری در این بازارها را در بین مردم توسعه بخشیم می توانیم این سیستم عظیم قدرتمند را جایگزین دیگر درآمد های کشور نموده و آن را بسرحد کمال برسانیم و با قدرت بخشیدن به این سیستم می توانیم مانی گیم های بوجود آمده در کشور را پاکسازی نمایم زمانی که مردم به راحتی بتوانند در این بازارها که متشکل از (بورس کالا، بورس اسعار و بورس اوراق بهادار ) سرمایه گذاری مطمئن نمایند بلاشک سرمایه ذخیره خود را در این نوع بازارها سرمایه گذاری می کنند ، به دنبال این نیستند که سرمایه های خود را به دست افراد نالایق که برای از بین بردن سیستم مالی کشورعزیزمان هستند بسپارند.
همه ساله ما شاهد این موضوع یا اخباری از این قبیل هستیم که هموطنان عزیزمان با بازارهای خارجی آشنا شده بدلیل سود کاذب به آنها دل بسته بدون هیچ پشتوانه ای اقدام به سرمایه گذاری نموده ، سرمایه کلاً از کشور به صورت ارز از کشور خارج و در نهایت بازارهای پولی مالی که همان بازارهای بورس اوراق بهادار را رو به سستی هدایت می کنند.
با در نظر گرفتن مسائل حقوقی و چگونگی کارکرد بورس اوراق بهادار و تخلفاتی که ممکن است دراین بخش صورت بگیرد نگارنده جنبه های مختلف حقوقی را در این تحقیق مورد بررسی قرار داده ، تحلیل بازارها، وظایف ناظر بر سازمان بورس اوراق بهادار ، وظایف ناظر بر کارگزاران ، وظایف ناظر بر معاملات ، وظایف حقوقی اعضای بورس، ماهیت حقوقی عملکرد کارگزار ، شرایط اشتغال کارگزارو تمامی موانع موجود در این نوع بازارها را مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار داده و با توجه به اصل44 قانون اساسی و خصوصی شدن بیشتر بخش های دولتی و ارائه سهام آنها در بازر بورس بهترین گزینه سرمایه گذاری برای افراد می باشد و مطمئن ترین روش نیز است .
لازم به ذکر است تاکنون تمامی مقالات یا تحقیقاتی که صورت گرفته جنبه اقتصادی بازارهای مالی را در برگرفته ، نه جنبه حقوقی ولی نگارنده با کمبود منابع تمام سعی خود را نموده تا بتواند در این راستا گامی بردارد.

اهمیت انتخاب موضوع و انگیزه نگارنده

با اینکه بورس اوراق بهادار یکی از ارکان مهم اقتصاد جوامع امروزی را تشکیل می دهد کارآمدی یا ناکارآمدی این بازار یکی از شاخصه های مهم ارزیابی اقتصاد کشور به شمار می رود متاسفانه با وجود گذشت نزدیک به نیم قرن از تاسیس این بازار در ایران ، ساختار و جایگاه حقوقی ارکان این بازار و نظام حقوقی حاکم بر معاملات آن هیچگاه به طور جدی مورد مطالعه و تحقیق قرار نگرفته است و بسیاری از تحقیقات و معاملات انجام شده در این خصوص صرفاً از حیث بررسی های اقتصادی و یا مدیریت مالی بوده است .
آشنایی با ساختار و جایگاه و ارکان و حقوق بورس اوراق بهادار و از جمله صلاحیت شورای بورس به عنوان رکن تقنینی و نظارتی بورس به ویژه شناخت چارچوب اصلی بازار اوراق بهادار یعنی (کارگزاران بورس) و شناسایی ماهیت عملکرد حقوقی آنها و مسئولیت ها و آثار حقوقی حاکم بر حوزه کارگزاری و همچنین وجود سوالاتی در حدود وثغورصلاحیت هیأت داوری بورس به عنوان یکی از شعبه قضایی و آشنایی با انواع و ماهیت حقوقی اوراق بهادار مورد معامله دراین بازار و شرایط پذیرش این اوراق در بازار بورس و شناسایی ضوابط و شرایط پذیرش شرکت های تجاری در بازار بورس ، نحوه احراز شرایط مزبور و وجود برخی از سوالات حقوقی در این زمینه را می توان جمله دلایلی دانست که نگارنده را به تحقیق در این زمینه وا داشته است .
از سوی دیگر آشنایی با آنچه در تالار معاملات بورس (تالاری شیشه ای) که کاهش یا افزایش شاخص معاملات آن یکی از معیارهای مهم ارزیابی اقتصاد کشور ها بوده واخبار ناظر به معاملات آن همه روزه ازطریق رسانه های جمعی در اختیارعموم قرارمی گیرد در خصوص نحوه انجام معاملات و تشریفات و اصول حاکم بر آن صورت می پذیرد و نیز از جمله دلایلی بود که انگیزه تحقیق و معاملات در این زمینه را بیش از پیش می نمود.

روش تحقیق

این تحقیق اغلب به صورت کتابخانه ای و در موارد معدودی نیز به صورت میدانی بوده است با وجود اینکه، همچنان که گفته شده ، بورس اوراق بهادار به عنوان یکی از پدیده های جدید اقتصاد جوامع درکشورها از حیث حقوقی آنچنان¬که باید مورد مطالعه قرار نگرفته ، (تمامی مقالات و کتابها مربوط به رشته مدیریت و اقتصاد بوده که در آن ها به مطالعه بورس پرداخته شده است) وتحقیق جامعی در این زمینه صورت گرفته است ولی در این تحقیق در حد توان تلاش شده است تا کلیه منابع موجود در این زمینه که هم مستقیم و یا غیرمستقیم نگارنده را در رسیدن به اهداف خود رهنمون سازد مورد مطالعه قرار بگیرد.
نظر به آنچه گفته شد در بسیاری از موارد تحلیل های صورت گرفته توسط نگارنده بوده در هر جا که منبعی مورد استفاده قرارگرفته باشد در زیر نویس همان صفحه به منبع مربوطه اشاره شده است ، و نگارنده سعی نموده است که تحلیل و نتیجه گیری بدست آمده را در همان مبحث اشاره شده بررسی نموده تا برای خواننده ملموس تر به نظر آید.

گفتار اول : تعریف بورس

کلمه بورس واژه فرانسوی است که در فرهنگ لغت به معنی کیف کیسه مانند مغازه یا بازار خرید و فروش و گاهی مکان مبادله آمده است و عده ای نیزمعتقدند که نام بورس منتسب به یکی از بانکدارن بلژیکی در شهر بروژ(Bruges) است که اسم او واندر بورس (Der Burse Van) بوده است – در اصلاح بورس به محلی اطلاق می شود که در آنجا پاره ای اوراق بهادار یا کالاهای متحد الشکل ، تحت ضوابط معینی قیمت گذاری و سپس معاملات ، بر روی آنها انجام می¬گیرد.
بورس امروز را می توان به سه دسته تقسیم کرد:
1) بورس کالا
2) بورس اسعار
3) بورس اوراق بهادار
بورس کالا:
بازار خرید و فروش دائمی و منظمی است ، کالاها متحدالشکل و معینی مورد معامله قرارمی گیرد در بورس ها کالا اغلب کالاهای خام و مواد اولیه مورد معامله واقع می شود از قبیل گندم ، جو ، آهن ، مس و ...
بورس اسعار:
بازاری که در آنجا پول کشورهای مختلف مورد معامله قرار می گیرد ، امروزه دادو ستد کشورهای مختلفی از فعالت های بورس در دنیا را انجام می دهد.
تعریف بورس اوراق بهادار:
ماده 1 قانون تاسیس بورس بهادار مصوب سال 1345 بورس اوراق بهادار را چنین تعریف می کند "بازار خاصی است که در آن داد و ستد اوراق بهادار توسط کارگزاران بورس طبق مقررات قانون انجام می گیرد."
می توان اذعان نمود که با در نظر گرفتن قانون تاسیس بورس اوراق بهادار تعریف فوق یک تعریف جامع و مانعی از بورس اوراق بهادار می باشد چرا که محورهای بورس اوراق بهادار که در واقع وجود یک بازار مشخص وجود اوراق بهادار معین و تعریف شده و نیز انجام معامات بر روی اوراق بهادار توسط شخص ذیصلاح طبق مقررات قانونی می باشد در تعریف ارائه شده مورد اشاره قرار گرفته است.

صرف نظر از تعریف مذکور در ماده1 قانون بورس ، تعریف دیگری با در نظر گرفتن ویژگی های این نوع بازارمی توان ارائه داد :
بورس اوراق بهادار، سازمان دائمی است که همواره در مکان معینی تشکیل شده و در آن اوراق بهادار مشخص طبق قوانین و آئین نامه های بورس و توسط اشخاص معینی مورد معامله واقع می شوند.

گفتار دوم: تاریخچه بورس:

الف: تاریخچه بورس در جهان:

واژه بورس از نام خانوادگی شخصی به نام واندر بورس اخذ شده که در اوایل قرن چهاردهم در شهر بروژ بلژیک می زیسته و صرافان شهردر مقابل خانه او گرد هم می آمدند و به دادو ستد کالا پول و اوراق بهادار می پرداختند. این نام بعدها 1309 به کلیه اماکنی اطلاق شد که محل داد و ستد کالا پول و اسناد مالی و تجاری بوده است. رشد بورس سهام و جا افتادن آن در عملیات تجاری و اقتصادی با انقلااب صنعتی اروپا و شکوفایی اقتصاد تازه متحول شده آن همواره بوده است.
اولین بورس معتبر دنیا در سال 1361 در شهر آمستردام تشکیل شد و کمپانی معروف هند شرقی سهام خود را در آن بورس عرضه کرد ، بورس آمستردام امروز نیز یکی از منابع مهم تامین سرمایه در سطح بین المللی است . نکته قابل توجه آن است که در هنگام افزایش قابل ملاحظه معاملات سهام کشور اروپایی نظیر انگلستان سویس قوانین و مقررات ناظر برمعاملات سهام و ضمانت های اجرایی لازم برای آن را وضع کرده اند تا هر گونه تقلب و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام جلوگیری شود.
بورس اتریش در وین 1771 افتتاح شد که عمدتاً به معاملات اوراق قرضه دولتی جهت تامین مالی جنگ می پرداخت ، بورس اتریش در پایان قرن 19 میلادی 2500سهم را در تابوی خود داشت و یکی از مهم ترین مرکز مالی اروپا به شمارمیرفت.
در لندن معامله گران در بورس جهت انجام معاملات در قهوه خانه گرد هم می آمدند . برای نظم بخشیدن به بازار قهوه خانه نیوجاناتان در سال 1698 به بورس اوراق بهادار شد . بورس نیویورک در اواخر قرن هیجدهم 1792 تاسیس شده و با وجود رقبای دیگر از نظر حجم معاملات و اهمیت در بازار سرمایه آمریکا در مقام اول قرار دارد.در آمریکا اولین محل شناخته شده به عنوان بورس اوراق بهادار در نیویورک و در محوطه ای در زیر سایه درخت نارون بزرگی در وال استریت بود به بعدها در قهوه خانه ای در همان نزدیکی انتقال یافت. بورس وال استریت با جمع آوری مبالغی به عنوان ورودیه از دلالان (کارگزاران) و گسترش عملیات تقویت شد و به مجمع تجاری عظیمی مبدل گردید که بعدها به بورس سهام نیویورک به ثبت رسید. در حال حاضر تعداد کارگزاران این بورس به چند هزار شخص حقیقی و حقوقی بالغ می گردد. در حال حاضر در اغلب کشورهای دنیا بورس های اوراق بهادار فعالیت می کنند

برای آگاهی از سابقه بورس در ایران، ما را در قسمت دوم این تحقیق همراهی کنید.