ماده: 4 مشورت

1) اعضا عزم خود براي تقويت و بهبود كارايي رويه‌هاي مشورت مورد استفاده اعضا را قاطعانه ابراز مي‌دارند.

2) هر عضو تعهد مي‌كند ادعاهاي عضو ديگر در خصوص اقدامات موثر بر عملكرد هريك از موافقت‌نامه‌هاي تحت پوشش را كه در قلمروي عضو نخست اتخاذ شده است، با نظر مساعد بررسي كرده فرصت مناسبي جهت مشورت اعطا نمايد.
3) اگر درخواستي براي مشورت طبق يك موافقت‌نامه تحت پوشش به عمل آيد، عضوي كه درخواست خطاب به آن است، اگر ترتيب ديگري متقابلاً مورد توافق قرار نگيرد، ظرف 10 روز پس از تاريخ دريافت درخواست به آن پاسخ خواهد داد و ظرف حداكثر 30 روز پس از تاريخ دريافت درخواست، به منظور دستيابي به راه حلي مرضي‌الطرفين با حسن نيت وارد مشورت خواهد شد.اگر عضو مزبور ظرف 10 روز پس از تاريخ دريافت درخواست پاسخ ندهد يا ظرف حداكثر 30 روز پس از تاريخ دريافت درخواست يا مدتي كه به ترتيب ديگر متقابلاً مورد توافق قرار مي‌گيرد، وارد مشورت نشود، آنگاه عضوي كه درخواست انجام مشورت كرده ممكن است مستقيماً اقدام به درخواست تشكيل هيأت رسيدگي بنمايد.
4) عضوي كه درخواست مشورت مي‌كند، تمام درخواست‌هاي مشورت را به اطلاع ركن حل اختلاف و شوراها و كميته‌هاي مربوط خواهد رساند. هرگونه درخواست مشورت به صورت كتبي تسليم خواهد شد و در آن دلايل درخواست مزبور از جمله مشخصات اقدامات متنازع فيه و توضيحات مربوط به مبناي حقوقي شكايت ذكر خواهد گردید.
5) در جريان مشورت طبق مقررات موافقت‌نامه تحت پوشش، اعضا بايد بكوشند قبل از توسل به اقدام ديگري طبق اين تفاهم‌نامه، به تعديل رضايت بخشي راجع به مسأله دست يابند.
6) مشورت به صورت محرمانه خواهد بود و به حقوق هيچ عضوي براي رسيدگي بيشتر خدشه وارد نخواهد ساخت.
7) اگر مشورت نتواند ظرف 60 روز پس از تاريخ دريافت درخواست آن، اختلاف را حل كند، طرف شاكي ممكن است درخواست تشكيل يك هيأت رسيدگي را بنمايد. اگر طرف‌هاي مشورت‌كننده متفقاً تشخيص دهند كه مشورت نتوانسته اختلاف را حل كند، طرف شاكي مي‌تواند در طول مهلت 60 روزه تشكيل هيأت رسيدگي را درخواست بنمايد.
8) در موارد اضطراري، از جمله مواردي كه به كالاهاي فاسد شدني مربوط مي‌گردد، اعضا ظرف حداكثر 10 روز پس از تاريخ دريافت درخواست، وارد مشورت خواهند شد. اگر مشورت مزبور نتواند ظرف 20 روز پس از تاريخ دريافت درخواست، اختلاف را حل كند، طرف شاكي ممكن است تشكيل هيأت رسيدگي را درخواست بنمايد.
9) در موارد اضطراري، از جمله مواردي كه به كالاهاي فاسد شدني مربوط مي‌گردد، طرف‌هاي اختلاف، هيأتهاي رسيدگي و ركن استيناف، تا آنجا كه ممكن است هر‌گونه‌ تلاشي‌ را براي‌ تسريع ‌جريان ‌رسيدگي ‌به عمل خواهند آورد.
10) اعضا در جريان مشورت بايد توجه ويژه‌اي را نسبت به مسائل و منافع خاص كشورهاي در حال توسعه عضو مبذول دارند.
11) هرگاه عضوی غير از اعضاي مشورت كننده تشخيص دهد كه منافع تجاري قابل توجهي در مشورتي كه طبق بند 1 ماده 22 گات 1994، بند 1 ماده 22 موافقت‌نامه عمومي تجارت خدمات يا مقررات مشابه در ديگر موافقت‌نامه‌هاي تحت پوشش به عمل مي‌آيد دارد، مي‌تواند تمايل خود براي پيوستن به مشورت را ظرف‌10 روز پس از تاريخ توزيع درخواست مشورت طبق ماده مذكور، به اطلاع اعضاي مشورت‌كننده و ركن حل اختلاف برساند.
اين عضو به شرطي وارد مشورت خواهد شد كه عضوي كه درخواست مشورت خطاب به آن بوده بپذيرد كه ادعاي داشتن منافع قابل توجه براساسي صحيح مبتني است. در اين صورت ‌آن‌ها ‍( اعضاي مشورت‌كننده) مراتب را به اطلاع ركن حل اختلاف خواهند رساند. اگر درخواست پيوستن به مشورت پذيرفته نشود، عضو متقاضي مخير خواهد بود كه طبق بند 1 ماده‌22 يا بند 1 ماده 23 گات 1994، بند 1 ماده 22 يا بند 1 ماده 23 موافقت‌نامه عمومي تجارت خدمات يا مقررات مشابه در ديگر موافقت‌نامه‌هاي تحت پوشش درخواست مشورت به عمل آورد.

ماده :5 مساعي جميله، سازش و ميانجيگر

1- مساعي جميله، سازش و ميانجيگري رويه‌هايي هستندكه در صورت توافق طرف‌هاي اختلاف در اين خصوص، به طور اختياري آغاز مي‌شوند.
2- رسيدگي‌هاي متضمن مساعي جميله، سازش و ميانجيگري و بويژه مواضعي كه طرف‌هاي اختلاف در جريان رسيدگي‌ها اتخاذ مي‌كنند، به صورت محرمانه خواهند بود و به حقوق هيچ طرفي براي رسيدگي ديگر به موجب اين رويه‌ها خدشه وارد نخواهد ساخت.
3- هر طرف اختلاف مي‌تواند در هر زماني درخواست مساعي جميله، سازش يا ميانجيگري نمايد. آن‌ها ممكن است در هر زماني آغاز و در هر زماني خاتمه يابند. به محض خاتمه يافتن رويه‌هاي مربوط به مساعي جميله، سازش يا ميانجيگري، طرف شاكي ممكن است اقدام به درخواست تشكيل هيأت رسيدگي بنمايد.
4- هنگامي كه مساعي جميله، سازش يا ميانجيگري ظرف 60 روز پس از تاريخ دريافت درخواست مشورت صورت مي‌گيرد، طرف شاكي بايد قبل از درخواست تشكيل هيأت رسيدگي، يك مهلت 60 روزه پس از تاريخ دريافت درخواست مشورت اعطا كند. اگر طرف‌هاي اختلاف مزبور متفقاً تشخيص دهند كه روند مساعي جميله، سازش يا ميانجيگري نتوانسته اختلاف را حل كند، طرف شاكي مي‌تواند در طول مهلت 60 روزه، تشكيل هيأت رسيدگي را درخواست بنمايد.
5- اگر طرف‌هاي اختلاف موافقت كنند، رويه‌هاي مربوط به مساعي جميله، سازش يا ميانجيگري مي‌تواند ضمن آغاز كار هيأت رسيدگي ادامه يابد.
6- مديركل مي‌تواند، در حالي كه به عنوان يك مقام رسمي عمل مي‌كند، به منظور كمك به اعضا جهت حل اختلاف، پيشنهاد مساعي جميله، سازش يا ميانجيگري بنمايد.

ماده 6 : تشکیل هیأت سازش

1- در صورت درخواست طرف شاكي، يك هيأت رسيدگي طي اولين جلسه ركن حل اختلاف بعد از جلسه‌اي كه در آن درخواست مزبور براي نخستين بار به عنوان موضوعي در دستور كار اين ركن قرار مي‌گيرد، تشكيل خواهد شد؛ مگر اينكه در اين جلسه ركن حل اختلاف اجماعاً تصميم به عدم تشكيل هيأت رسيدگي بگيرد.
درخواست تشكيل هيأت رسيدگي به صورت كتبي به عمل خواهد آمد. در اين درخواست به مشورت‌هاي انجام شده اشاره[و] اقدامات خاص متنازع فيه مشخص خواهد شد و همين‌طور خلاصه‌اي كوتاه در مورد مبناي حقوقي شكايت كه بوضوح براي طرح مسأله كفايت كند، ارائه خواهد گرديد. در موردي كه متقاضي درخواست كند يك هيأت رسيدگي با شرح وظايفي غير از شرح وظايف استاندارد تشكيل شود، درخواست كتبي مزبور شامل متن شرح وظايف خاص پيشنهادي خواهد بود.

ماده : 7 شرح وظايف هيأت‌هاي رسيدگي

• اگر‌طرف‌هاي اختلاف‌ طرف 20 روز پس از تشكيل هيأت رسيدگي به ترتيب ديگري توافق نكنند، هيأت‌هاي رسيدگي داراي شرح وظايف زير خواهند بود: «بررسي مسأله ارجاع شده به ركن حل اختلاف توسط (نام‌طرف)در سند... با توجه به مقررات مربوط در (نام موافقت‌نامه(‌هاي) تحت پوشش ذكر شده توسط طرف‌هاي اختلاف)، و دستيابي به يافته‌هايي كه به ركن حل اختلاف در ارائه توصيه‌ها يا صدور احكام مقرر در آن موافقت‌نامه(‌ها) كمك خواهد كرد».
  2- هيأت‌هاي رسيدگي مقررات مربوط به موافقت‌نامه يا موافقت‌نامه‌هايي را كه طرف‌هاي اختلاف ذكر كرده‌اند، مورد توجه قرار خواهند داد.
  3- در تشكيل هيأت رسيدگي، ركن حل اختلاف مي‌تواند به رئيس خود اجازه دهد كه با مشورت طرف‌هاي اختلاف و با رعايت مقررات بند 1، شرح وظايف هيأت رسيدگي را تنظيم كند. شرح وظايفي كه بدين ترتيب تنظيم مي‌شود ميان همه اعضا توزيع خواهد شد. اگر در مورد شرح وظايفي غير از شرح وظايف استاندارد توافق به عمل آيد، هر عضو مي‌تواند هر نكته‌اي را در ارتباط با آن در ركن حل اختلاف مطرح نمايد.

• ماده 8 : تركيب هيأت‌هاي رسيدگي

• 1) هيأت‌هاي رسيدگي مركب خواهند بود از افراد كاملاً واجد شرايط دولتی/ يا غيردولتي؛ از جمله اشخاصي كه در يك هيأت رسيدگي خدمت كرده يا دعوايي را نزد آن مطرح ساخته‌اند، (اشخاصي كه) به عنوان نماينده يك عضو يا يك طرف متعاهد گات 1947 يا به عنوان نماينده‌اي نزد شورا يا كميته هريك از موافقت‌نامه‌هاي تحت پوشش يا موافقت‌نامه‌هاي سلف آن‌ها يا در دبيرخانه خدمت كرده‌اند،حقوق يا سياست تجارت بين‌الملل را آموزش يا نشر داده‌اند يا به عنوان يك مقام ارشد سياست تجاري يك عضو خدمت كرده‌اند.
  2) اعضاي هيأت رسيدگي بايد با توجه به اطمينان از استقلال عمل اعضا، داشتن زمينه متنوع كافي و طيف گسترده‌اي از تجربه انتخاب گردند.
  3) اتباع اعضايي كه دولت‌هايشان طرف اختلاف يا طرف ثالث به معناي مقرر در بند 2 ماده‌10 هستند، در هيأت رسيدگي ذيمدخل در اين اختلاف خدمت ‌نخواهند‌كرد،‌ مگراينكه ‌طرف‌هاي ‌اختلاف ‌مزبور‌به‌ترتيب ‌ديگري توافق كنند.
  4) به منظور كمك به انتخاب اعضاي هيأت رسيدگي، دبيرخانه فهرستي توضيحي درمورد افراد دولتي و غيردولتي واجد شرايط مذكور در بند 1 نگهداري خواهد كرد كه اعضاي هيأت را مي‌توان به نحو مقتضي از ميان آن برگزيد. اين فهرست شامل صورت افراد غير دولتي كه از تاريخ 30 نوامبر 1948 به عنوان عضو هيأت رسيدگي تعيين شده‌اند (BISD 31S/9) و ساير صورتها و فهرستهاي توضيحي تعيين شده طبق هريك از موافقت‌نامه‌هاي تحت پوشش خواهد بود و اسامي اشخاصي كه در زمان لازم‌الاجرا شدن موافقت‌نامه سازمان جهاني تجارت در ‌آن صورتها و فهرستهاي توضيحي ذكر شده‌اند در فهرست توضيحي خواهد آمد. اعضا مي‌توانند در فواصل معين زماني اسامي افراد دولتي و غير دولتي را ضمن ارائه اطلاعات مربوط راجع به دانش آن‌ها در مورد تجارت بين‌الملل و همين طور در مورد بخش‌ها يا زمينه‌هاي موضوعي موافقت‌نامه‌هاي تحت پوشش، جهت درج در فهرست توضيحي پيشنهاد كنند. در صورت تأييد ركن حل اختلاف اين اسامي به فهرست افزوده خواهد شد. در مورد هر يك از افراد مذكور در فهرست، حوزه‌هاي خاص تجربه يا مهارت افراد در بخشها يا زمينه‌هاي موضوعي موافقت‌نامه تحت پوشش در فهرست مشخص خواهند شد.
  5) هيأت رسيدگي مركب از سه عضو خواهد بود؛ مگر آن¬كه طرف‌هاي اختلاف طرف 10 روز پس از تشكيل هيأت در مورد هيأتي متشكل از پنج عضو به توافق برسند. اعضا فوراً از تركيب هيأت مطلع خواهد شد.
  6) دبيرخانه نامزدهاي عضويت هيأت رسيدگي را به طرف‌هاي اختلاف پيشنهاد خواهد كرد. طرف‌هاي اختلاف با نصب اين نامزدها مخالفتي نخواهند كرد مگر اينكه دلايل قانع‌كننده‌اي داشته باشند.
  7) اگر ظرف 20 روز پس از تاريخ تشكيل هيأت رسيدگي در مورد اعضاي آن توافق نشود، بنا به درخواست هريك از طرفين، مدير كل با مشورت رئيس ركن حل اختلاف و رئيس شورا يا كميته مربوط، تركيب هيأت رسيدگي را با انتصاب اعضايي كه آن‌ها را طبق قواعد يا رويه‌هاي خاص يا مكمل مربوط در موافقت‌نامه يا موافقت ‌نامه‌هاي تحت پوشش متنازع فيه در اختلاف[و] پس از مشورت با طرف‌هاي اختلاف، مناسب¬تر از همه تشخيص مي‌دهد، تعيين خواهد كرد. رئيس ركن حل اختلاف حداكثر ظرف 10 روز پس از تاريخ دريافت درخواست، تركيب هيأت رسيدگي را كه بدين ترتيب تشكيل شده است، به اطلاع اعضا خواهد رساند.
  8) به عنوان قاعده‌اي كلي، اعضا متعهد خواهند بود اجازه دهند كه مقاماتشان به عنوان عضو هيأت رسيدگي خدمت كنند.
  9) اعضاي هيأت رسيدگي در سمت فردي خود و نه به عنوان نمايندگان دولت يا نمايندگان يك سازمان خدمت خواهند كرد. بنابر اين اعضا در خصوص مسائل مطرح در يك هيأت رسيدگي، دستورالعمل‌هايي به آن‌ها نخواهند داد يا به عنوان افراد درصدد نفوذ‌گذاري بر آن‌ها برنخواهند آمد.
  10) هنگامي كه اختلافي ميان يك كشور در حال توسعه عضو و يك كشور توسعه‌‌يافته عضو وجود دارد، در صورت درخواست كشور در حال توسعه عضو، هيأت رسيدگي حداقل متشكل از يك نفر از يك كشور در حال توسعه عضو خواهد بود.
  11) هزينه‌هاي اعضا هيأت رسيدگي، از جمله هزينه مسافرت و مدد معاش [ آنان] طبق معيارهاي مصوب شوراي عمومي و بر پايه توصيه‌هاي كميته بودجه، ‌مالي‌ و‌ تشكيلاتي‌،‌ از محل بودجه سازمان جهاني تجارت پرداخت خواهد شد.

در بخش سوم مقاله به بررسی سایر مواد پرداخته خواهد شد.